Tafelgesprek tussen veganist, BD-boer en directeur van het BD-keurmerk
Bert van Ruitenbeek
is sinds januari 2011 directeur van de Stichting Demeter die onder meer de relevantie vanbiodynamische landbouw (DB) wil uitdragen en inmiddels groter is dan ooit. De innovatieve BD- werkwijze is een voorbeeld voor het huidige landbouwbeleid als het gaat om bodemvruchtbaarheid en het sluiten van de kringloop: “De BD-landbouw heeft vaak antwoorden op grote maatschappelijke vraagstukken omdat ze vanuit levenscycli, samenhang en balans denkt en werkt. Daar komen kwaliteitsproducten uit voort.”
Joop Wantenaar
is samen met zijn vrouw Corine eigenaar van biodynamische balansboerderij Het Derde Erf in Soest, waar hij geboren en getogen is. Als vierde generatie Wantenaar is hij in 2002 biodynamisch geworden
en heeft zijn gemengd bedrijf verbreed tot zorgboerderij. In de Schaapskooi en Hooizolder worden allerlei activiteiten gepland, zoals yoga. Ook heeft Corine hier haar eigen praktijk LichtLeven in Balans. Er is een CSA-groentetuin (zie kader) en boerengolfbaan op het erf. Op 40 hectare land houdt Joop 35 melkkoeien: “Onze koeien worden 8 tot 9 jaar oud. Wij verkopen ons eigen vlees, waarvoor we gemiddeld 6 koeien per jaar slachten.”
Daniëlle de Jonge
Veganist en biodynamisch imker van Seeds | enjoy the vegan movement, is ruim 20 jaar vega en al jaren vegan. Ze introduceerde vegan stap voor stap in haar leven en past dit niet alleen op voeding toe. Van sommige producten wist ze niet eens dat ze soms niet vegan waren of zocht ze langer naar een goed alternatief. Haar kennis en handige tips deelt ze op haar platform en in lezingen. Haar keuze om geen dieren te willen gebruiken is ethisch: “De omgang met dieren in de veehouderij vind ik weerzinwekkend, daar wil ik geen bijdrage aan leveren.”

Op zoek naar de echte verbinding
van de (vegan)burger met zijn voeding
Bij Ekoplaza vind je veel plantaardige producten in de winkel. En we verkopen vlees, afkomstig van biologische en biodynamische boeren. Zeker met een steeds grotere groep veganisten en de regelmatig negatief in het nieuws komende bio-industrie is vleesconsumptie voer voor discussie. Buiten aan de picknicktafel op de biodynamische balans boerderij Het Derde Erf gingen boer Joop, veganist Daniëlle en Bert van Stichting Demeter (verantwoordelijk voor het Demeter-keurmerk) met elkaar in gesprek hierover.
Bert: De veganbeweging is een reactie op een totaal failliet bio-industriesysteem met alle gevolgen van dien. Zoals onlangs nog de bosbranden in de Amazone om soja te kunnen telen lieten zien. Het is ontzettend belangrijk dat er een bewuste groep mensen is die zegt ‘hier nemen wij afstand van’. Bij onze BD-boeren staan dieren in dienst van de akkerbouw en ondersteunen ze de bodemontwikkeling. Er is respect voor de aard en eigenheid van elk dier.
Zo behouden koeien en geiten hun hoorns. Bij de BD-landbouw passen geen megastallen met extreme vleesrassen
of koeien waar zoveel mogelijk melk uit gehaald kan worden. Wel een koppel dieren in overeenstemming met de eigen beschikbare voederoppervlakte. Dat maakt import van voer nagenoeg overbodig en voorkomt mest-overschot. Veganisten
delen in hoge mate de waarden van de BD-landbouw, maar zijn zich dat wellicht niet bewust.
Joop: Ik stoor me aan boeren die zich volledig afsluiten van de buitenwereld. Daarmee heb je geen maatschappelijk controle. Het is juist belangrijk je te verbinden met de lokale bevolking, zoals op ons erf gebeurt. Als BD-boer hebben we de laagste bemesting en verbouwen ons voer vrijwel helemaal zelf. We doen aan agrarisch natuurbeheer en beschermen de weidevogels. We hebben een eigen stier en onze koeien lopen de grootste tijd van het jaar lekker buiten. Tegenreacties op de industriële voedselproductie zijn belangrijk om tot verandering te komen. Maar als BD-boer staan wij aan de andere kant en dat verhaal verdient ook aandacht.
Daniëlle: Dat is precies mijn missie: vegans informeren. Ik eet biologisch en heb mijn eigen moestuin. Maar ik wil
niet dogmatisch mijn verhaal vertellen
of iemand dwingen, ieder maakt keuzes die passen op dat moment. Ook de BD- landbouw is nog steeds niet het meest ideale systeem, denk bijvoorbeeld aan de kalfjes die nog bij veel boeren na twee dagen bij hun moeder worden weggehaald. In plaats van een kleine groep vegans die alles tot in detail perfect wil doen, heeft een grotere groep imperfecte vegans die op weg zijn naar het volledig vermijden van dierlijke producten in eerste instantie meer effect op de dieren en het milieu.
Joop: Maar de industrie springt hier op in met veganistische producten die ‘druipen van de olie’. Dat we te veel
Danielle: Ik eet biologisch en heb mijn eigen moestuin. Maar ik wil niet dogmatisch mijn verhaal vertellen of iemand dwingen, ieder maakt keuzes die passen op dat moment.
vlees zijn gaan eten is juist door de goedkope olie ontstaan. Door het gebruik van grote machines, monoculturen, bestrijdingsmiddelen en kunstmest kon er steeds meer geproduceerd worden.
Daardoor is de mens oliedom geworden, want alles is daarna zienderogen bergafwaarts gegaan.
Daniëlle: Daarom is mijn missie ook dat iedereen Whole Food Planted Based eet.
Bert: In de wereld is ongeveer 12% van de grond geschikt voor voedingsgewassen. 37% is grasland dat eigenlijk alleen geschikt is om dieren te houden. Die
eten gras en zetten dit om in producten die wij weer kunnen eten. Om de
balans daarin terug te vinden, zou je de regionale kringloop terug moeten krijgen in verbinding met je omgeving. Top dat
de veganbeweging voor een stukje de mensen compenseert die vlees en zuivel uit de bio-industrie consumeren, maar ik hoop niet dat zij uit een landbouw eten
die dierlijke mest afzweert. Dan kom je
vlnr: Joop Wantenaar, Bert van Ruitenbeek, Daniëlle de Jonge

bionieuws bionieuws Bert: We zijn onderweg naar een bewustere omgang met de aarde en een nieuwe balans in de landbouw en bewustzijn. Daarvoor is de dialoog tussen BD-boeren en vegans onmisbaar.
Kies je voor een dieet met dierlijke eiwitten, kies dan voor Demeter-kwaliteit.
Community Supported Agriculture (CSA), ook wel gemeenschapslandbouw, geeft kleinschalige boeren en tuinders de mogelijkheid een bestaan op te bouwen. Op een CSA-tuinderij werken boer/tuinder en consument samen. Als consument koop je aan het begin van het sei- zoen een oogstaandeel, wat de boer/tuinder een stabiel inkomen geeft. Als CSA-lid krijg je een deel van de oogst, mag je meebeslissen over de bedrijfsvoering en krijg je jaarlijks inzicht in de boekhouding van de boer/tuinder. Doel is om de afstand tot voedsel tussen producent en consument terug te brengen tot fietsafstand. CSA-leden oogsten hun groenten zelf of komen ze op het bedrijf afhalen.
terecht bij kunstmest en chemie. Dit wordt gemaakt via een agressief proces met veel aardgas en is uiteindelijk desastreus voor de bodem, dieren en biodiversiteit.
Daniëlle: Ik denk inderdaad dat de meerderheid niet beseft wat een plantaardige leefstijl nog meer met zich meebrengt. Toch zullen de meeste vegans alsnog eerder kiezen voor bewerkte veganproducten omdat ze geen dier dood willen. Ik snap dat dieren een rol hebben, maar het zou een andere verhouding moeten krijgen. In Frankrijk bestaat een
experiment van eieren van kippen die gewoon oud mogen worden, ook als ze minder gaan leggen. Dat is een andere benadering dan ‘geeft niet meer genoeg, dus we sturen ‘m naar de slacht’. Houd je dieren puur voor de mest, dan slacht je ze niet op 6-jarige leeftijd terwijl ze ook 20 kunnen worden. Dieren langer houden
en beter behandelen is in de industrie kansloos. Dat je dan veel meer voor je voeding zou moeten betalen, is daar het effect van, maar vroeger at men ook minder vlees en was het een luxeproduct.
Bert: Dat kan alleen in een systeem waarin mensen echt verbonden raken met hun voedsel en zich bewust zijn wat écht duurzaam boeren inhoudt. Tegelijkertijd moeten we toe naar een overheid die zorgt voor eerlijke prijzen. Uit onderzoek naar hoe we nu ons voedsel verbouwen als je kijkt naar de energie-input per kilo product, blijkt dat de landbouw sinds de jaren ’50 niet efficiënter is geworden.
We moeten veel minder, of beter geen, fossiele energie meer gebruiken. Dat
kan alleen als je kleinschalig werkt, met kleinere machines en meer mankracht
op het land die werken met zeer efficiënt
gereedschap om zo met minder energie een hogere opbrengst te krijgen. Daar proberen BD-boeren zoals Joop naar toe te bewegen. Nederland is inmiddels één grote stedelijke agglomeratie. Om die op een kwalitatief goede en verantwoorde manier te voeden met behoud van natuur en landschap is een geweldige uitdaging, maar moet kunnen. Die uitdaging moet je als consument en boeren regionaal met elkaar invullen. Zonder rare kringlopen met soja en mest via Zuid-Amerika.
Joop: Dat laatste gebeurt bij een koe die 10.000 liter melk in een jaar geeft. Voor die volumes moet je de koe vol duwen met eiwitten en snelle koolhydraten.
Hun mest is ook heel anders dan van een koe die 5.000 liter melk geeft en veel ruwvoer eet, waaronder kruidenrijk grasland. We moeten minder zuivel en vlees eten, waarbij plantaardige eiwitten de dierlijke kunnen vervangen in onze voeding. Daarom heb ik notenbomen geplant op het land waar ook mijn koeien weiden. De opbrengst van het gras voor
de koe zal iets terugnemen, maar vanwege de noten die ik kan verkopen neemt
mijn opbrengst toe. Ik ben nergens voor
of tegen, ik ga mijn eigen weg. Steiner, grondlegger van de BD-landbouw, zei het al: je moet ergens aan toe zijn. Daarbij is de bewuste verbinding met je binnenste heel erg belangrijk. Een klant die bij mij zijn vlees haalt is 20 jaar veganistisch geweest, totdat hij last kreeg van zijn gezondheid. Plantaardige landbouw bestaat pas 10.000 jaar, daarvoor waren we jagers, verzamelaars. Ons darmstelsel is van nature niet op plantaardig ingesteld. In Engeland en Amerika waar vegan
al langer populair is, zie je dat er ook gezondheidsproblemen ontstaan. Voor sommigen is het beter wel iets dierlijks te eten om gezond te blijven.
Daniëlle: ‘Vegan is niet gezond’ hoor je vaak als iemand zich hiertegen wil afzetten. Wel is het slim om te kijken wat je lichaam
nodig heeft en waar je dat dan uit haalt. Eens in de twee jaar doe ik een bloedtest om te checken of alles nog goed is.
Bert: Ook dat is een stapje in bewustwording. Voor je eigen gezondheid is het belangrijk dat je weer verbonden raakt met je gevoel en ervaart wat goed voor
je is, zoals je vaak bij zwangeren ziet. Dan kun je opeens trek krijgen in bijvoorbeeld vlees omdat je lichaam aangeeft dat het bepaalde stoffen mist. Dit vermogen zit
in principe nog in ons. We zijn onderweg naar een bewustere omgang met de aarde en een nieuwe balans in de landbouw en bewustzijn. Daarvoor is de dialoog tussen BD-boeren en vegans onmisbaar.
Daniëlle: Gezond voor je lijf en de wereld is mijn missie en reden om veganist te zijn. Daarnaast heb je ook echte dierenrechtenactivisten nodig om verandering te bewerkstelligen. Ik weet
niet of we ooit helemaal van het vlees afgaan. Wij gaan dat waarschijnlijk
niet meer meemaken. Voor beginnend vegans is het makkelijk om ‘normale’ producten te kiezen die plantaardig zijn gemaakt, zoals vegan burgers. Lezen
ze vervolgens wat erin zit, switchen veel mensen. De volgende stap kan zijn dat ze kijken of hun groenten chemisch bespoten zijn of met mest uit de bio- industrie zijn grootgebracht. Dan moet je ze wel voeden met die informatie, dus daar ligt een taak voor mij.
Bert: Het kan een enorme kracht zijn als de veganistische beweging de BD-landbouw omarmt als kracht in de samenleving die probeert een andere landbouw te bewerkstelligen. Als wij het ook niet redden heeft
de veganbeweging alleen nog de plantaardige keus uit de intensieve landbouw. Voorlopig werken BD-boeren met de situatie van vandaag om in het economisch leven overeind te blijven. Maar ze willen wel meebewegen, samen met de consumenten om hen heen. Vegans kunnen ons helpen om de ontwikkeling die nodig is door te maken. Misschien worden de dieren dan wel 20 en gaan we nog andere dingen doen. Belangrijk blijft dat je
met liefde en respect voor alles wat leeft naar dingen kijkt en dat je je daar van jongs af aan toe leert verhouden. Verandering begint met het scherpen van de geest. Daar heeft iedereen zijn rol in. Het is waardevol dat Daniëlle vanuit de veganbeweging probeert de verbinding te leggen.